Một trong những điểm tham quan nổi tiếng nhất ở Việt Nam, Vịnh Hạ Long, là di sản thế giới đã được UNESCO công nhận với hơn 1.600 hòn đảo lớn nhỏ trải rộng trên 43.400 ha, tạo thành một thắng cảnh thu hút 14 triệu du khách vào năm 2019.
Theo truyền thuyết Việt Nam, rồng do trời giáng xuống để bảo vệ dân tộc Việt Nam khỏi quân xâm lược, phun ra lửa, ngọc bội, ngọc bích, sau này trở thành những cột đá vôi kỳ vĩ, nổi tiếng là Vịnh Hạ Long..
Mặc dù chỉ có 40 hòn đảo trong số này có người sinh sống, nhưng có tới gần 500.000 người sống ở ba huyện xung quanh Vịnh Hạ Long.
Điều này đồng nghĩa khu vực này bị ảnh hưởng rất nhiều bởi ô nhiễm từ đất liền, với hơn 28.000 tấn chất thải nhựa được thải ra trong khu vực mỗi năm, trong đó hơn 5.000 tấn trôi dạt ở đại dương.
Mặc dù phụ thuộc trực tiếp vào sức khỏe của hệ sinh thái phong phú và đa dạng sinh học của Vịnh Hạ Long, các ngành du lịch và đánh bắt cá địa phương cũng là những nguồn ô nhiễm chính.
Chuyển đổi mô hình thu gom chất thải
Để giải quyết vấn đề này, Chương trình tài trợ quy mô nhỏ của Quỹ Môi trường Toàn cầu (SGP) do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) thực hiện đã và đang hỗ trợ Hội Nông dân tỉnh Quảng Ninh vận động cộng đồng ven biển quanh Vịnh Hạ Long tăng tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn, đồng thời giảm lượng chất thải nhựa phát sinh từ các hộ gia đình trên địa bàn.
Đào tạo về kiểm toán chất thải. Ảnh: © UNDP Việt Nam, SGP Việt Nam.
Với sự tài trợ của Cơ quan Hợp tác Phát triển Na Uy (Norad) và Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Ninh, trọng tâm của dự án là phát triển một mô hình dựa vào cộng đồng để quản lý tổng hợp chất thải sinh hoạt.
Đã lập gia đình và có hai con, Đinh Thị Luyến tham gia dự án khi mới thành lập và hiện là người tham gia chính, truyền cảm hứng cho cộng đồng của cô tham gia vào sáng kiến này.
Thông qua dự án Vịnh Hạ Long, 1000 tấn rác thải nhựa đã được phân loại đúng cách, và 150 tấn rác thải nhựa đã được thu gom thông qua những người làm nghề rác thải tự do, cả tại các hộ gia đình cá nhân của họ và bằng tàu đánh cá và tàu du lịch.
Làng chài ở Hà Phong. Ảnh: © UNDP Việt Nam, SGP Việt Nam.
Dự án bao gồm các hoạt động nâng cao nhận thức và xây dựng năng lực của cộng đồng địa phương, các quan chức chính phủ và xã hội dân sự để giải quyết cuộc khủng hoảng nhựa, cũng như hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho những người nhặt rác, hầu hết là phụ nữ.
Dự án đã phát triển nhiều mô hình hiệu quả khác nhau để phân loại rác tại nguồn ở các hộ gia đình, tàu đánh cá và tàu du lịch, cũng như các mô hình cho các nhóm nhặt rác, làm phân compost và tái chế.
Theo chị Nguyên, điều này đã tạo công ăn việc làm và tăng thu nhập cho phụ nữ địa phương, bên cạnh đó còn thúc đẩy sự kết nối của các nhóm phụ nữ và ngư dân hỗ trợ nhau và chăm lo cho các hộ nghèo trong cộng đồng của họ.
Từ người nhặt rác đến tuyên truyền viên môi trường
Dự án ở Vịnh Hạ Long được lấy cảm hứng từ một sáng kiến trước đây tại thành phố cổ Hội An của Việt Nam, nơi SGP đã hỗ trợ Hội Liên hiệp Phụ nữ Hội An phát triển một kế hoạch quản lý chất thải dài hạn, đồng thời tạo việc làm cho những phụ nữ có điều kiện khó khăn.
Vai trò ấn tượng của những phụ nữ này với tư cách là người xử lý chất thải phi chính thức và cách thức đổi mới của dự án trong việc hợp tác chặt chẽ với khu vực phi chính thức khiến điều này trở thành một ví dụ điển hình về cách tiếp cận tổng hợp để quản lý chất thải.
Vì khu vực phi chính thức là khu vực đóng góp lớn nhất của Việt Nam đối với việc tái chế và tái sử dụng chất thải, nên dự án đã làm việc để thu hút sự tham gia có ý nghĩa của những người làm công tác xử lý chất thải phi chính thức này và công nhận họ là những người đóng vai trò chính, người truyền thông và tác nhân của sự thay đổi.
Bằng cách thành lập mạng lưới riêng của họ ở Hội An, những người phụ nữ này đã nhấn mạnh khu vực phi chính thức là một bộ phận tích cực, nhưng chưa được tận dụng và thường bị hiểu nhầm như thế nào trong chuỗi giá trị chất thải.
Nhận thức được điều này và Việt Nam cần có những cách thức sáng tạo để giải quyết ô nhiễm chất thải, các dự án ở Hội An và Vịnh Hạ Long đã tìm cách thu hút sự tham gia tích cực của tất cả các bên từ cả khu vực chính thức và phi chính thức.
Huy động xã hội rộng lớn hơn từ các hội phụ nữ, các cơ quan nhà nước, cộng đồng, khu vực tư nhân và những người nhặt rác, các dự án này đang làm việc hướng tới một mục tiêu duy nhất: giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế rác thải và rác có thể phân hủy sinh học.
Mở rộng quy mô hành động địa phương
Công việc ở Vịnh Hạ Long là một phần của sáng kiến rộng hơn được hỗ trợ bởi Chính phủ Na Uy thông qua Norad nhằm nhân rộng và nhân rộng mô hình thành công của Hội An ở năm thành phố khác. Công việc này đang thúc đẩy việc phân loại, thu gom, tái chế và ủ rác thải, đồng thời hợp tác với các doanh nghiệp để giới thiệu cách tiếp cận nền kinh tế tuần hoàn và thúc đẩy đầu tư cho các công nghệ xanh.
Đào tạo về kiểm toán chất thải. Ảnh: © UNDP Việt Nam, SGP Việt Nam.
UNDP cũng đã và đang làm việc chặt chẽ với chính quyền địa phương để xây dựng và thực hiện các quy định về chất thải, cụ thể là bằng cách đưa cách tiếp cận kinh tế tuần hoàn vào pháp luật Luật Bảo vệ Môi trường mới của Việt Nam.
Chương trình đổi mới nhựa của SGP
Để đối phó với cuộc khủng hoảng nhựa và những tác động đáng báo động của nó đối với hành tinh và xã hội, SGP đang khởi động một chương trình đổi mới toàn cầu nhằm giảm thiểu việc sử dụng và chất thải nhựa, thúc đẩy đổi mới để thiết kế sản phẩm bền vững và các giải pháp thay thế sinh thái, hỗ trợ các giải pháp tuần hoàn, và cải thiện quản lý chất thải.
Họp nhóm nhặt rác và tập huấn làm phân hữu cơ. Ảnh: © UNDP Việt Nam, SGP Việt Nam.
Chương trình Đổi mới Nhựa của SGP sẽ thí điểm và mở rộng quy mô các ý tưởng và công nghệ đổi mới với các đối tác, lấy cảm hứng từ những kinh nghiệm thành công ở cấp quốc gia (bao gồm cả ở Việt Nam).
Để bắt đầu chương trình, 68 sáng kiến quốc gia sẽ đầu tư tổng cộng 3,2 triệu USD từ nguồn vốn chính để hỗ trợ đổi mới trong quản lý nhựa. Thêm 2 triệu USD từ nguồn tài trợ toàn cầu sẽ được phân bổ cho 10 chương trình quốc gia để mở rộng quy mô các giải pháp sáng tạo.
SGP cung cấp hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho xã hội dân sự và các sáng kiến dựa vào cộng đồng nhằm giải quyết các vấn đề môi trường toàn cầu đồng thời cải thiện sinh kế địa phương. Kể từ năm 1999, tổ chức này đã hỗ trợ hơn 220 dự án tại Việt Nam trong các lĩnh vực đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu, suy thoái đất, hóa chất và chất thải, và vùng biển quốc tế.
Để biết thêm chi tiết về hoạt động của SGP tại Việt Nam, hãy truy cập trang quốc gia của SGP Việt Nam.
Để biết thông tin về danh mục đầu tư toàn cầu của SGP, hãy truy cập trang web SGP toàn cầu.
Câu chuyện này được xuất bản lần đầu tiên bởi Chương trình tài trợ quy mô nhỏ của UNDP / GEF.
