Trong khuôn khổ sự kiện Tọa đàm Plastic Talk về Thiết kế để tái chế (Design for Recycling) ngày 11 tháng 11 năm 2025, UNDP và IFC đã giới thiệu bản Hướng dẫn Thiết kế để Tái chế (DfR) dành riêng cho chai PET và HDPE tại Việt Nam. Đây là bộ tiêu chí tiên phong, được xây dựng dựa trên các chuẩn quốc tế như Association Plastic Recycling (APR) và RecyClass được điều chỉnh theo hạ tầng tái chế thực tế trong nước. Bộ hướng dẫn hứa hẹn tạo nền tảng quan trọng cho chính sách EPR, thiết kế bao bì bền vững, và thúc đẩy thị trường nguyên liệu tái chế trong nước.
Vì sao Việt Nam cần bộ hướng dẫn DfR riêng?
Theo ông Peter Engel (IFC), nghiên cứu thị trường cho thấy nhiều chai PET và HDPE tại Việt Nam có tỷ lệ tuân thủ khá tốt ở một số thông số, như sử dụng nắp polyolefin và ít in trực tiếp; tuy nhiên việc sử dụng nhãn phủ toàn thân làm giảm khả năng phân loại bằng máy quét cận hồng ngoại (Near-Infrared Spectroscopy _NIR) và lượng mực in dày gây rủi ro nhiễm bẩn.
Những khác biệt này khiến việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế trở nên khó khả thi. Vì vậy, Việt Nam cần một bộ hướng dẫn điều chỉnh theo điều kiện nội địa – vừa tương thích với tiêu chuẩn toàn cầu, vừa phù hợp với quy trình phân loại, làm sạch và tái chế trong nước.
Khuôn khổ và nguyên tắc cốt lõi
Bản dự thảo hướng dẫn giới thiệu quy trình đánh giá hai giai đoạn. Đầu tiên, quá trình sàng lọc ban đầu sẽ xác định xem bao bì có đáp ứng các điều kiện tối thiểu về khả năng tái chế hay không – chẳng hạn như chứa ít nhất 70% nhựa có thể tái chế theo trọng lượng, sử dụng màu sắc có thể phát hiện bằng NIR, không sử dụng các hóa chất độc hại và các lớp màng nhôm không thể tháo rời. Bao bì không đạt giai đoạn này được đánh dấu là không thể tái chế hoặc cần kiểm tra thêm.
Các bao bì đạt yêu cầu sẽ được đánh giá sâu hơn theo 14 thông số, từ vật liệu thân chai, màu sắc đến các lớp cản (thường là cản khí), các chất phụ gia sử dụng, nắp, lớp niêm phong và lớp lót, nhãn, màng co, mực in, keo dán, các bộ phận khác và hàm lượng sản phẩm còn sót lại. Phương pháp tiếp cận toàn diện này đảm bảo rằng mọi thành phần của chai, không chỉ phần thân chính, đều hỗ trợ khả năng tái chế.
Bộ Hướng dẫn sử dụng hệ thống xếp hạng khả năng tái chế theo bốn cấp: 1 – Tái chế hoàn toàn; 2 – Tái chế hạn chế; 3 – Không thể tái chế; 4 – Cần thử nghiệm thêm, sẽ giúp cung cấp cơ sở rõ ràng cho việc đánh giá mức độ tuân thủ các quy định về thiết kế để tái chế, quyết định mua sắm và cam kết của thương hiệu đối với tính tuần hoàn.
Các nguyên tắc chính trong thiết kế tái chế bao gồm sử dụng vật liệu có thể tái chế, giảm thiểu sự đa dạng vật liệu trong một sản phẩm, sử dụng vật liệu tái chế, tránh các thành phần và kết hợp vật liệu không tương thích gây ô nhiễm luồng nguyên vật liệu tái chế, thiết kế để dễ tháo rời và bảo toàn chất lượng của vật liệu qua nhiều vòng sử dụng. Trong đó, nguyên tắc cốt lõi là khả năng “chìm/nổi” của vật liệu, bên cạnh đó là giữ màu tự nhiên hoặc không màu để tăng giá trị đầu ra; sử dụng nhãn tách rời; và tránh phụ gia làm giảm mật độ hoặc gây ô nhiễm dòng nguyên liệu tái chế.
- Với chai PET, yếu tố quyết định là khả năng tách bằng phương pháp “chìm/nổi” trong quá trình rửa. Vật liệu nhẹ (<1 g/cm³) sẽ nổi và dễ dàng tách ra tại bể rửa; trong khi đó vật liệu nặng (>1 g/cm³) sẽ chìm cùng với các chai PET nhiễm bẩn khác
- Với chai HDPE, vật liệu nhẹ (<1 g/cm³) sẽ nổi cùng với các chai PE nhiễm bẩn khác; trong khi đó vật liệu nặng (>1 g/cm³) sẽ chìm, do đó sẽ dễ dàng tách ra tại bể rửa;
Những nguyên tắc này giúp đảm bảo PET và HDPE sau tái chế đạt chất lượng cao hơn, có thể tiến tới tái chế theo vòng kín (bottle-to-bottle).
“Không thể tái chế nếu thiết kế sai từ đầu”
Trong phiên thảo luận, ông Lâm Hoàng Hảo (Duy Tân Recycling) nhấn mạnh:
“Mỗi thành phần của một chai nhựa – thân, nắp, nhãn, keo, mực – đều ảnh hưởng đến khả năng tái chế. Do đó, bao bì phải được thiết kế đúng ngay từ đầu.” Ông chia sẻ thêm rằng khi Duy Tân gặp khó khăn trong việc rửa sạch nhãn của sản phẩm từ một nhãn hàng, doanh nghiệp đã phải làm việc trực tiếp với thương hiệu để thay đổi thiết kế. Điều này chứng minh rằng liên kết chuỗi cung ứng là yếu tố sống còn.
Bà Kejin Zhang (Avery Dennison) cho rằng: “Thách thức lớn nhất của thị trường mới nổi không phải là kỹ thuật, mà là giá trị: doanh nghiệp cần thấy lợi ích rõ ràng khi đầu tư vào bao bì DfR.” Bà cũng lưu ý rằng hướng dẫn DfR của Việt Nam nên hài hòa hơn với APR/RecyClass, đặc biệt liên quan đến tiêu chí nhãn “không nhãn” ở mức tái chế tốt nhất, vốn không phù hợp với yêu cầu thông tin và an toàn thực phẩm của ngành hàng tiêu dùng.
Vai trò của chính sách: DfR phải gắn với EPR
Nhiều chuyên gia đồng thuận rằng DfR chỉ thực sự phát huy tác động khi được gắn với cơ chế điều chỉnh phí EPR (eco-modulation). Như bà Kejin Zhang chia sẻ:
“Nếu doanh nghiệp vẫn phải trả cùng một mức phí EPR, họ không có động lực để thay đổi thiết kế bao bì”. Bởi vậy, tại tọa đàm, các nhóm chuyên gia đã đưa ra đề xuất rằng mức phí EPR cho nhà sản xuất sẽ cần phản ánh tỉ lệ thuận với khả năng tái chế của bao bì. Đây sẽ là động lực tài chính rõ ràng và hiệu quả nhất cho các doanh nghiệp trong toàn bộ chuỗi giá trị.
Bản dự thảo Hướng dẫn kỹ thuật DfR và Công văn của Bộ Công Thương đề nghị các cơ quan, doanh nghiệp, chuyên gia đóng góp ý kiến cho Bản dự thảo Hướng dẫn DfR tại đây. Chúng tôi rất mong nhận được các ý kiến đóng góp quý báu của các Quý vị, muộn nhất vào ngày 16 tháng 01 năm 2025. Mọi chi tiết xin liên hệ Bà Hoàng Thị Diệu Linh, Cán bộ chương trình UNDP Việt Nam, email: hoang.thi.dieu.linh@undp.org
